FORMASYONLAR

Hisse senetlerinin trendler halinde hareket ettiğini biliyoruz. İster yukarı, ister yatay, ister aşağı hareket etsin bunların hepsi trenddir. Hisse senedinin yönüdür. Bir gün herhangi bir nedenle bu hisse senetleri yön değiştirir. Yön değiştirme esnasında hisse senetlerinin fiyat ve hacim hareketlerinde bazı değişiklikler görülür. Teknik analistler, eski verilerden elde ettikleri yön değiştirmelere, grafiklerden örnekler bulmuşlar ve zaman içerisinde bunların doğruluğunu kabul etmişlerdir. İşte bu olaylara formasyonlar diyoruz. Bu formasyonların bazıları trend dönüşünü hazırlarken, bazıları da trendin devamının olduğunu belirtir. Ancak hiçbir formasyonun yüzde yüz güvenilir olmadığı unutulmamalıdır.

Formasyonları ikiye ayırıyoruz; 

1. Dönüş formasyonları    (trend dönüşünü sağlar)

2. Devam formasyonları   (trend devamını sağlar) 

Dönüş Formasyonları : 

Hem yükselen, hem de düşen trendlerin sonlarında oluşurlar. Grafiklerde aralarında ayrıntılar olmakla beraber birbirinin tersi gibi görünürler. Dönüş formasyonlarından en çok görülenleri ;

1. Omuz baş omuz formasyonları        

2. Ters omuz baş omuz formasyonları

3. İkili üçlü dipler ve tepeler

4. Üçgenler (simetrik,yükselen ve düşen) Devam formasyonu olarak da görülür.

Devam formasyonları: 

Uzun ve orta vadeli trendlerin devamı esnasında fiyatlarda geçici olarak duraklama olur ve fiyatlar bir süre trendin aksi istikametinde hareket eder.  Buna,  fiyatların yeni bir harekete başlamadan önce güç topladığı bölge diyebiliriz. Hisse senetlerinin bu bölgedeki fiyat ve hacim hareketleri devam formasyonlarıdır. Bunlardan sık görülenleri; 

1. Kama formasyonları

2. Bayrak formasyonlarıdır.  

Hangi formasyon olursa olsun teknik analistin öncelikli görevlerinden biri bu formasyonları tespit etmektir. Zamanında yapılması gereken bu tespit kolay değildir. Formasyonları tespit ederken bazı kabul görmüş kriterler oluşmuştur. Bunlar;

1. Formasyon oluşumu

2. Formasyondaki işlem hacmi

3. Formasyon kırılma (teyit) noktaları

4. Formasyon ölçme formülleri

5. Formasyonların başarısız hareketleridir.

OMUZ BAŞ OMUZ FORMASYONU 

Yükselen trend sonlarında görülür.

Oluşumu :

Yükselen trend sonlarında görülen ralli ile hisse senedine yeni alıcılar gelir, fiyatlar yükselir. Daha sonra fiyatlarda bir gerileme görülür ki bu “ sol omuz ” dur.

Bu gerilemeden bir süre sonra fiyatlar tekrar yükselir. Alıcılar daha isteklidir. Buradaki yükseliş sol omuzdan daha yüksek bir seviyeye çıkar. Ancak bu talep geçici olduğundan fiyatlar gerilemeye başlar ve durur. Burada oluşan şekil    “ baş ” tır. Dikkat edilmesi gereken nokta, bu gerilemenin sol omuz tepesinden daha aşağı seviyeye inmesi gerektiğidir.

Fiyatlarda dip oluşmasından sonra tekrar tepki yükselişi başlar ve bu zayıf olur. Bu tepki yükselişi baş seviyesine ulaşamaz ve fiyatlar düşer. Bu “ sağ omuz ”dur.

Sol omuz, baş ve sağ omuzun dip noktaları birleştirildiğinde ortaya çıkan çizgiye   “ boyun çizgisi ” diyoruz. Bu çizgi destek noktası gibi görülse de gerçekte destek çizgisi değildir. Aşağı veya yukarı eğimli olabilir.

İşlem hacmi :

Sol omuz oluşurken hisse senedi işlem miktarında ciddi artışlar olur. Sol omuzda düşüşte işlem hacminde kısmi düşüşler görülür.

Baş oluşurken, işlem miktarında yeniden artışlar görülür. Sol omuzda olduğu gibi baş kısmının düştüğü bölgede hacimde azalma görülür.

Sağ omuzdaki işlem hacmi sol omuz ve başın oluşumundaki miktardan daha az olması gerekir. Alıcılar çok isteksizdir. Genellikle boyun çizgisi kırıldıktan sonra fiyat ve hacimde artma görülür ki bu son satış fırsatıdır.

Kırılma :

Boyun çizgisinin aşağı kırılması formasyonun kesinleşmesi anlamını taşır. Yükselen trend bitmiştir. Bir süre sonra boyun çizgisine doğru yeni bir yükseliş hamlesi görülse de bu geri dönüş çabasıdır. Fiyatlar düşmeye devam edecektir.

Ölçme formülü :

Başın en yüksek noktasından aşağı doğru dikey çizgi çizilir.

Bu çizgi ile boyun çizgisinin kesiştiği mesafe ölçülür.

Boyun çizgisinin , sağ omuzu kestiği noktadan itibaren ölçülen mesafe kadar düşüş süreceği kabul edilir.

Başarısız hareketler :

Omuz baş omuz formasyonlarında, fiyatlar boyun çizgisini aşağı kesmesine rağmen fiyatlar dönüp hiçbir şey olmamış gibi yukarı hareketine devam edebilir. Çok nadir görülür. Bu tip başarısız hareketler teknik analistin en zorlandığı konular arasındadır.

TERS OMUZ BAŞ OMUZ FORMASYONU

Düşüş trendinin sonlarında görülür. Tepede oluşan omuz-baş-omuz formasyonunun ters çevrilmiş hali gibidir.

Oluşumu :

Fiyatlar hızla düştükten sonra durur ve artışa geçer. Bu “ sol omuz ”dur.

Fiyatların artışı durur ve sol omuzun altına kadar geriler. Bunu takiben fiyatlarda bir canlanma olur ve sol omuzun üzerinde bir seviyeye çıkar. Bu “ baş ”tır.

Fiyatlar tekrar başın en düşük seviyesine ulaşamayacak seviyeye kadar düşüşünü sürdürür ve tekrar canlanarak yukarı hareket eder. Bu “ sağ omuz ”dur.

Sol omuz, başın  tepe noktaları sağa doğru uzatıldığında, ortaya çıkan çizgiye  “ boyun çizgisi ” denilir. Bu çizgi direnç noktası gibi görülse de gerçekte direnç çizgisi değildir. Genellikle yatay veya aşağı  eğimli olur.

İşlem hacmi : 

Sol omuz oluşurken hisse senedi işlem hacminde düşüşler görülür.

Baş oluşurken işlem hacminde kısmi artışlar görülür.

İşlem hacmindeki en ciddi artış, boyun çizgisinin kırılmasında meydana gelir. İşlem hacminde dikkat edilecek önemli nokta budur. Eğer kırılma günlerinde işlem hacminde artış görülmüyorsa formasyona şüphe ile bakılmalıdır.

Kırılma:

Boyun çizgisi yatay ve eğik olabilir. Boyun çizgisinin hacimle kırılması formasyonun teyidi anlamını taşır. Düşüş trendi bitmiş, yükseliş trendi başlamıştır.

Boyun çizgisi kırıldıktan sonra, çizgiye doğru hacimsiz bir geri dönüş çabası oluşabilir. Bu doğal karşılanmalı ve son alış fırsatı olarak değerlendirilmelidir.

Ölçme formülü :

Tepede oluşan omuz-baş-omuz formasyonunun tersi gibi değerlendirilir.

Başarısız hareketler :

Formasyonun oluşumunu tehlikeye düşürecek ilk kriter sağ omuzda oluşması gereken işlem hacmindeki canlanma beklentisidir. Eğer sağ omuzda işlem hacminde ciddi artış olmazsa ve boyun çizgisi kırılsa bile formasyona şüphe ile bakmak gerekir.

İKİLİ - ÜÇLÜ DİP VE TEPELER FORMASYONU

Yükseliş ve düşüş trendlerinin sonlarında görülür.

Oluşumu :

Yükseliş ve düşüş trendlerinin sonlarında fiyatlar bir noktada durur ve tekrar aksi hareketi yapar. Burada ilk dip veya tepe oluşur.

Fiyatlar bir süre yatay hareket eder, tekrar aynı dip veya tepeye doğru hareket eder. Ama o seviyeyi geçemez veya düşemez. İkinci dip veya tepe oluşur.

Bu dip veya tepeler genellikle yatay veya yataya yakın hareket eder. Şüpheli bir resim görüntüsüdür. Trend dönüşümünü sağlayabilmesi için tepeler arasındaki sürenin bir aydan uzun sürmesi gerekir.

Üçlü dip veya tepe formasyonu, dip veya tepelerin artması demektir.

Alt ve üst seviyeler, kısa traderlara ilginç alım ve satım fırsatı doğurur.

İşlem hacmi :

Formasyon içerisindeki hacim şüphelidir. Ancak düşüş trendlerinin sonlarında tepeye doğru işlem hacimlerinde artma,  düşüşlerde azalma görülür.

Yükseliş trendlerinin sonlarındaki tepelerde fiyatlarda düşüşle beraber hacimde artış gözlenir. Hisselerden para çıkmaktadır.

Formasyon uzadıkça genellikle hacim yavaş yavaş azalır.

Kırılma :

Çizilen çizgiler arasında yatay veya yataya yakın hareket eden fiyatlar bir gün bu çizgilerden birini aşağı veya yukarı kırar. Formasyon oluşmuştur.

Düşüş trendinin sonlarında meydana gelen ikili veya üçlü tepelerde kırılma mutlaka hacimle olmalıdır. Hacimli kırılma formasyonun teyididir.

Yükseliş trendlerinin sonlarında görülen ikili ve üçlü tepelerde fiyatlar, formasyonu yukarı doğru kırarsa, bu bir sıkışmadır. Trend yukarı hareketine devam eder. Ancak çizgi aşağı kırılırsa yükseliş trendi sona ermiştir. Bu kırılışta hacimdeki değişiklik önemli değildir.

Ölçme formülü :

Alt ve üst çizgiler ararsındaki mesafeler kadar en az yükseleceği veya düşeceği kabul edilir.

Başarısız hareketler :

Başarısız hareketler nadir olarak görülür.

ÜÇGEN FORMASYONLARI

En ilginç formasyonlardır. Hem dönüş, hem de devam formasyonu olarak görülüp incelenmelidir. Üçgenler üç şekilde oluşurlar. SİMETRİK ÜÇGENLER, YÜKSELEN ÜÇGENLER, DÜŞEN ÜÇGENLER.

SİMETRİK ÜÇGEN FORMASYONUYükseliş ve düşüş trendlerinin sonlarında trend dönüş formasyonu olarak, fiyatların aşağı ve yukarı hareketleri esnasında devam formasyonu olarak görülür.

Oluşumu :

İster düşüş, ister yükseliş trendlerinin sonunda fiyatlar bir noktada durur ve ters yönde hareket eder. Bu noktalar üçgenin ilk başladığı yerdir.

Daha sonra fiyatlar, birbirini takip eden dalgalanma serileri oluştururlar. Bu dalgalanmalardaki her fiyat dalgası bir önceki dalgadan daha kısa olur.

Üst taraftan aşağı eğimli sınır çizgisi çizilir. Bu çizgi simetrik üçgenin üst sınırını oluşturur.

Alt taraftan yukarı eğimli sınır çizgisi çizilir. Bu çizgi de simetrik üçgenin alt sınırını oluşturur.

Üst ve alt çizgi arasında kalan bölge “ simetrik üçgen ” alanıdır.

İşlem hacmi :

Formasyonun içerisindeki hacim düzensizdir. Ancak, formasyonun sonlarına doğru hacimde azalma görülür.

Kırılma :

Alt ve üst sınır çizgileri arasında hareket eden fiyatlar, bir gün bu çizgilerden birini aşağı veya yukarı kırar. Formasyon oluşmuştur.

Formasyonun teyidi için yukarı kırılmanın en az % 5'lik bir artış ve hacimle olması gerekir.

Aşağı kırılmada hacim aranmaz.

Ölçme formülü :

Formasyondaki hangi çizgi kırılıyorsa (alt ve üst) diğer çizgideki formasyonun başladığı yerden bir paralel  çizgi çizilir. Bu çizgi yükselişte sağa yukarı, düşüşte sağa aşağı olacaktır. Fiyatların bu çizgilere kadar düşeceği veya yükseleceği kabul edilir.

Başarısız hareketler :

Simetrik üçgenler formasyonlar içerisinde en az güvenilir olanıdır. Her an şekil değişebilir. Simetrik üçgenler ana trendi döndürdüğü gibi pek çoğu da devam formasyonuna dönüşür.

YÜKSELEN ÜÇGEN FORMASYONU

Düşüş trendlerinin sonlarında dönüş formasyonu olarak, yükseliş trendlerinin ortalarında devam formasyonu olarak görülür.

Oluşumu :

Düşüş trendinin sonunda fiyatlar durur ve yukarı hareket eder. Yukarı doğru olan bu hareket fazla ileri gidemeden durur, tekrar geriler.

Gerileyen fiyatlar bir önceki dip seviyesine ulaşmadan durur ve tekrar yukarı hareket eder. Bu çıkış bir önceki tepe seviyesinde durur.

İlk iki üst seviye birleştirilir ve çizgi sağa doğru uzatılır. Bu üçgenin üst seviyesidir. Yatay veya yataya yakındır. Alt seviye yukarı eğimli bir çizgi olarak görülür. Bu hareketler bir süre devam eder. Üst seviye çizgisi düz,  alt seviye çizgisi sağa yukarı eğimli bir üçgen görüntüsü ortaya çıkar ki bu “ yükselen üçgen ” dir.

İşlem hacmi :

Formasyon içerisindeki işlem hacmi düzensiz olmakla birlikte fiyat artışlarında hacimde artış, fiyat düşüşlerinde ise hacimde düşüş görülür.

Formasyon sonlarına doğru hacimdeki azalma dikkat çekecek ölçüdedir.

Kırılma :

Kırılmanın yukarı doğru olması formasyonun teyididir ve mutlaka ciddi hacim artışı gerektirir. Hacimdeki artışla fiyatlar yukarı doğru hızla hareket eder.

Kırılmadan sonra fiyatların üst çizgiye doğru hacimsiz geri çekilişi doğaldır ve son alış fırsatı olarak değerlendirilmelidir.

Ölçme formülü :

Üçgenin sağa ve yukarı eğimli çizgisinin sol ucu, üst çizginin soldaki başlangıç noktasına getirilerek paralel bir çizgi elde edilir ve bu çizgi sağa yukarı doğru uzatılır.

Fiyatların en az yeni çizilen bu paralel çizgiye kadar yükseleceği kabul edilir.

Başarısız hareketler :

Yükselen üçgenin başarı oranı çok yüksektir. Başarısız hareketler nadir olarak görülür.

DÜŞEN ÜÇGEN FORMASYONU

Yükseliş trendlerinin sonlarında dönüş formasyonu olarak, düşüş trendlerinin ortalarında devam formasyonu olarak görülür.

Oluşumu :

Yükseliş trendlerinin sonunda fiyatlar durur ve aşağı doğru hareket eder. Bu düşüş hareketi fazla ilerlemeden durur ve tekrar yukarı hareket eder.

Bu yukarı hareket, bir önceki  tepe seviyesine ulaşmadan durur ve tekrar düşmeye başlar. Bu düşüş, bir önceki dip seviyesinde durur. Bu hareketler devam eder. Yükselişler hep bir önceki tepeye varmadan döner ve düşüşler hep aynı seviyede durur.

Bu dip seviyeleri birleştirilir ve çizgi sağa doğru uzatılır. Bu çizgi yatay veya yataya yakındır. Üst çizgi tepelerden birleştirilir. Bu çizgi sağa aşağı görünümdedir.

Yatay veya yataya yakın bir alt sınır ile sağa aşağı eğimli üst sınırı olan bu görüntü “ düşen üçgen ” dir.

İşlem hacmi :

Formasyon içerisindeki fiyatlardaki yükselişler genellikle hacimsiz olur.

Fiyatlardaki düşüşler genellikle hacimli olur. Hisseler zayıf ellere dağıtılıyordur.

Formasyonun sonlarına doğru hacimde ciddi azalmalar dikkati çeker. 

Kırılma :

Alttaki yatay çizginin aşağı kırılması formasyonun teyididir. Bu kırılmada hacimde artış veya azalma aranmaz. Önemli olan alt çizginin aşağı kırılmasıdır.

Kırılmadan sonra fiyatlarda çizgiye doğru kısa bir yükseliş başlasa da bu tepkiden başka bir şey değildir. Fiyatlar daha sonra hızla düşmeye devam edecektir.

Ölçme formülü :

Üçgenin sağa ve aşağı eğimli olan üst çizgisinin soldaki başlangıcı, yatay olan alttaki çizginin sol ucuna  getirilerek bir paralel çizgi elde edilir. Bu paralel çizgi sağa doğru uzatılır.

Fiyatların bu sağa ve aşağı eğimli olan paralel çizgiye kadar düşeceği kabul edilir. 

Başarısız hareketler :

Yanlış oluşumlar ender olarak görülür.

KAMA FORMASYONLARI

Fiyatların bir süre durup dinlendiği ve daha sonra hareketini aynı yönde sürdürdüğü devam formasyonlarıdır. Düşen kama yükselişi, yükselen kama düşüşün devam edeceğini bildirir. 

DÜŞEN KAMA FORMASYONU 

Fiyatların yükseleceğine işaret eden devam formasyonudur.

Oluşumu :

Fiyatlar yükseldikten sonra durur ve geriler. İlk tepe oluşur. Bu, formasyonun üst başlangıç noktasıdır. Buradan itibaren fiyatlar ters yönde gelişmeye başlar.

Düşüşten itibaren fiyatlar tekrar yukarı hareket eder ama ilk tepeyi geçemez. Sağa ve aşağı doğru tepeler dizisi oluşur.

Tepeleri birleştiren sağa ve aşağı eğimli bir çizgi çizilir. Bu çizgi üçgenlerdeki gibi formasyonun üst sınırıdır.

Düşüşteki dipler hep birbirinden daha alt seviyelerde kalır. Bu diplerde, sağa ve aşağı eğimli bir çizgi ile birleştirilir. Bu çizgi formasyonun alt sınırıdır.

Üst sınır çizgisi daha dik ve sağa aşağı doğru, alt sınır çizgisi sağa aşağı doğru ve daha az eğimli olan bir görüntü ortaya çıkar ki bu “ düşen kama ” dır. Formasyonun süresi İMKB’de genellikle 1-2 ay kadar sürer.

İşlem hacmi :

Formasyon içerisinde fiyat yükselişlerinde satış baskısı görülür.

Formasyon sonlarına doğru işlem hacminde azalma olur.

Kırılma :

Üst sınır çizgisinin yukarı doğru artan hacimle kırılması formasyonun teyididir.

Kırılmadan sonra hareket yavaş görülse de daha sonra fiyatlarda ciddi artışlar olacaktır. 

Ölçme formülü :

Genellikle yarı yol formasyonu olarak değerlendirilse de kesin ölçü vermek doğru olmaz. Hisse yükselmeye devam edecek diye bakmalı ve geri dönüş işareti alıncaya kadar elde tutmalıdır.

Başarısız hareketler :

Başarı oranı çok yüksektir.

Üçgenlerle karıştırmamaya dikkat etmelidir.

Formasyon süresi 2 ayı geçerse bu kama oluşumu olmayıp ana trendi döndürecek başka bir formasyondur.

Ender hallerde eğim yataya yakın olabilir.

YÜKSELEN KAMA FORMASYONU

Fiyatların düşeceğine işaret eden devam formasyonudur.

Oluşumu :

Fiyatların düşüşü bir noktada durur ve yukarı hareket yapar. İlk dip oluşur. Burası formasyonun alt başlangıç noktasıdır.

Fiyatlar sağa ve yukarı dalgalanmalar yaparak hareket eder. Bu küçük fiyat dalgalanmalarındaki dipler ve tepeler hep yukarıda olur.

Dipleri birleştiren sağa ve yukarı eğimli bir çizgi çizilir. Bu çizgi, formasyonun alt sınırıdır.

Tepeleri birleştiren sağa ve yukarı eğimli bir çizgi çizilir. Bu çizgi, formasyonun üst sınırıdır.

Alt ve üst sınır çizgileri arasında kalan bölge “ yükselen kama ” formasyonudur. Çizgiler genellikle birbirine paralel değildir. Formasyon içerisinde fiyat dalgaları formasyon uzadıkça kısalır. Alt sınır çizgisi, üst sınır çizgisinden daha dik olur. Formasyon süresi İMKB’ de genellikler 1-2 ay kadardır.

İşlem hacmi :

Formasyon içerisinde hacim düzensizdir. Yükselişler hacimsiz olur.

Formasyon ilerledikçe işlem hacminde hissedilir azalma görülür. Alıcılar çok isteksiz davranmaya başlarlar.

Kırılma :

Alt sınır çizgisinin aşağı kırılması formasyonun teyidi olup başka hiçbir şey aranmaz. Daha sonra çizgiye doğru olabilecek tepki hareketi dikkate alınmamalıdır.

Ölçme formülü :

Formasyon içerisindeki artışın en az tamamı verilir. Çok ciddi kayıp olabileceğinden yatırımcının hızlı hareket ederek hisseleri hemen satması gerekir.

Başarısız hareketler :

Başarı oranı çok yüksektir.

Üçgenlerle karıştırılmamalıdır.

Başarısız hareketlerden korunma için kısa vadeli momentum osilatörleri ile fiyat grafiği birlikte ve ayrı ayrı incelenmeli, ıraksamalara dikkat etmelidir.

BAYRAK FORMASYONU

Yükseliş ve düşüş trendlerinde fiyatların sıkıştığı devam formasyonlarıdır.Yükselme trendi bayrakları ve düşüş trendi bayrakları şeklinde görülür.

Oluşumu :

Hızlı yükseliş ve düşüşlerden sonra fiyatlar aniden duraklar.

Yükseliş trendinde fiyatlar sağa ve aşağı doğru kısa dalgalanma serileri oluştururlar.

Düşüş trendinde fiyatlar sağa ve yukarı doğru kısa dalgalanma serileri oluştururlar.

Her iki durumda da dalgalanmalardaki dip ve tepelerden çizgiler çizilir. Bu alt ve üst çizgiler paraleldir. 1 ay kadar sürer.

Çizilen çizgiler arasında kalan dalgalanma bölgesi “ yükselen veya düşen bayrak ” tır.

Bayrak formasyonları ender durumlarda yataya yakın olabilirler.

İşlem hacmi :

Yükselme bayrağında formasyon alanında  işlem hacminde düşüşler, kırılmadan sonra işlem hacminde ciddi artışlar görülür.

Düşüş bayrağında formasyon alanında işlem hacmi azalma göstermesine rağmen alt çizgi kırıldıktan sonra hacimli düşüşler olur. 

Kırılma :

Yükselme trendi bayrağında üst çizginin, düşüş trendi bayrağında alt çizginin kırılması formasyonun teyididir

Ölçme formülü :

Kırılmadan sonra fiyatların düşeceği veya yükseleceği kabul edilir. Bayrağın sapı kadar yükseleceği veya düşeceği kabul edilse de fiyatlar bu hedefe ulaşmayabilir. Yükselişte, dönüş işareti alıncaya kadar, düşüşte ise güvenilir dip oluşuncaya kadar beklenilmelidir.

Başarısız hareketler :

En güvenilir formasyonlar arasındadır.

Formasyonun içerisinde işlem hacminin azalmaması şüpheyi gerektirir.

Bu formasyonun sık görülmesi bir dönüş formasyonunun gelişmeye başladığını düşündürür.